Publieke waarden en academische soevereiniteit

Wat bedoelen we met Academische soevereiniteit?

Academische soevereiniteit is het vermogen om autonoom beslissingen te nemen over het beleid, de inhoud en de organisatie van onderzoek en onderwijs, en om de functie van de academische wereld in de samenleving te bepalen. Digitale soevereiniteit verwijst naar autonomie met betrekking tot duurzame digitale informatiediensten en infrastructuur. Er zijn gecoördineerde actielijnen nodig om de digitale en academische soevereiniteit te behouden (of terug te winnen). Er is een gezamenlijk inzicht in de beginselen en kaders nodig, evenals collectieve actielijnen om deze beginselen in zowel openbare als commerciële systemen toe te passen. Dit houdt in dat er moet worden beoordeeld welke data, output en diensten essentieel zijn en door de samenleving moeten worden aangestuurd om de publieke waarden en academische soevereiniteit te waarborgen. De infrastructuren voor onderwijs en onderzoek moeten ten dienste staan van de gemeenschap en worden ontworpen, gebruikt en onderhouden volgens de waarden van de wetenschap en maatschappij.

Algemene werkwijze

Binnen UNL zijn begin 2020 twee werkgroepen aan de slag gegaan met bovenstaand vraagstuk. Een werkgroep focuste zich op de publieke waarden van onderwijs en de ander op informatie en (impact)analyses over onderzoek. Overkoepelend worden in beide adviezen de volgende stappen gezet:

(A)   Publieke waarden en academische soevereiniteit vertalen naar principes, normenkaders en standaarden.  

(B)   Deze principes en kaders gemeenschappelijk te onderschrijven en door alle kennispartijen vast te stellen.  

(C)   Deze principes en kaders van toepassing te laten zijn op aan te schaffen commerciële systemen én systemen in eigen beheer.  

(D)   Een landelijk brede governance inrichten die hierop stuurt en rapporteert, zorgdraagt voor doorontwikkeling principes en kaders, de positie van publieke instellingen versterkt én de innovatie (met commerciële partijen) invult.  

(E)   De kennispartijen gezamenlijk te laten investeren in die systemen die het meest kritisch zijn voor het functioneren van hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

Belang wet- en regelgeving

Daarnaast wordt ingezet op de mogelijkheden om e.e.a. te verankeren in wet- en regelgeving ter bescherming van publieke waarden en ter versterking van de positie van universiteiten. Bijvoorbeeld via een Digital University Act of speciale EU-act voor wetenschape en hoger onderwijs - zie bijvoorbeeld Dies rede Karen Maex 2021, interview Science Guide, EUA expert voice en EUA-insights video met Karen Maex. Door onder andere deze lobby is sinds 2022 dit een prioritaire actie binnen de European Research Area (ERA) voor de identificatie van belemmeringen en uitdagingen en mogelijke maatregelen om dit aan te pakken (ERA 02)

Publieke waarden in het onderwijs

Om invulling te geven aan publieke waarden in het onderwijs, heeft de Werkgroep Publieke waarden in het Onderwijs een eindrapport geschreven (zie downloads onderaan pagina). Dit rapport werkt de inrichting van deze vijf (A-E) stappen uit. Samen met SURF werkt UNL aan een aantal uitwerkingen van dit eindrapport. Zo kijken SURF en UNL naar de uitwerkingen van publieke waarden en de doorwerking hiervan op databeleid aan de universiteiten, en de contracten die zij hebben met aanbieders.

De stuurgroep publieke waarden (bestaande uit het UNL-bureau, SURF en een afvaardiging van de directeuren IT van de universiteiten) kijkt mee op deze processen. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan open source producten en worden de huidige normenkaders tegen het licht gehouden.

Publieke waarden en soevereiniteit in wetenschappelijk onderzoek 

De waarden voor onderzoek(sinformatie) zijn enerzijds vertaald naar zogenaamde Guiding Principles uitgewerkt (versie 2.1, febr-2022) met de bedoeling dat deze principes toe te passen voor toekomstige contracten met alle publieke en private aanbieders van onderzoekinformatiesystemen. Eerdere versie van deze principes zijn in LERU verband verder uitgewerkt voor onderzoeksdata in het algemeen, zie LERU data statement.

Belangrijke waarden die daarbij steeds genoemd worden zijn academische vrijheid en institutionele autonomie. Science Europe heeft in 2022 een position statement gepubliceerd voor een waardenkader rond wetenschappelijk onderzoek. Het Instituut voor Informatierecht (IViR) is daarnaast bezig met een studie naar digitale soevereiniteit en hoe deze in academische context gewaarborgd kan worden. 

Sinds 2020 heeft metadata en afgeleide/verrijkte data met informatie en analyse over onderzoeksresultaten specifiek onze aandacht. Zie ook onze pagina over onderzoekinformatiesystemen hiervoor.