Universiteiten zetten grote stappen in kennisveiligheidsbeleid

“Vanaf 2022 is het kennisveiligheidsbeleid bij alle universiteiten in een stroomversnelling geraakt”, zo schrijven de onderzoekers van Oberon en Dialogic in hun rapport. Het onderzoek ‘Kennisveiligheidsbeleid in het hoger onderwijs en onderzoek; Sectorbeeld Universiteiten’ is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van OCW, om inzichtelijk te maken hoe universiteiten de verschillende richtlijnen uit de Nationale Leidraad Kennisveiligheid vertalen in de praktijk. Alle universiteiten hebben een risicoanalyse uitgevoerd. Zij hebben mogelijke kwetsbaarheden in kaart gebracht door te kijken naar sensitieve onderzoeksgebieden, financieringsbronnen en het profiel en land van herkomst van samenwerkingspartners. De risicoanalyse heeft geleid tot nieuwe inzichten: het bewustzijn rondom kennisveiligheid is toegenomen en zeven universiteiten hebben naar aanleiding van de risicoanalyse nieuwe maatregelen genomen, zoals meer begeleiding van onderzoekers in kwetsbare posities of het toetsen van doorlopende partnerschappen. Daarnaast organiseren universiteiten bewustwordingscampagnes om kennisveiligheid goed mee te nemen in werving- en selectieprocedures. Het rapport toont hiernaast aan dat bijna overal een Adviesteam Kennisveiligheid is ingesteld om wetenschappers intern te ondersteunen en kennisveiligheidsbeleid vorm te geven. 

Aandachtspunten voor universiteiten
 

De Nederlandse universiteiten vinden kennisveiligheid een uitermate belangrijk thema en gaan actief aan de slag met drie specifieke aandachtspunten. Allereerst toont het rapport aan dat het lastig blijkt om een overzicht te creëren van internationale partnerschappen, onder meer vanwege de decentrale opzet van universiteiten en de onduidelijkheid over wat een partnerschap concreet inhoudt. Universiteiten zullen zich de komende periode inzetten om het inzicht in meerjarige institutionele samenwerkingsverbanden te verbeteren door verdere professionalisering in contractmanagement en ICT-systemen. Ten tweede gaan universiteiten, in afwachting van juridische kaders rondom personeelsbeleid, ook aan de slag om kennisveiligheid een vast onderdeel te maken van sollicitatieprocedures in sensitieve onderzoeksgebieden. Ten derde wordt het UNL-model voor risicoanalyse besproken met externe deskundigen, waaronder de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, en waar nodig verder aangescherpt. Lees meer over de maatregelen van universiteiten in de brief van UNL aan de minister van OCW.

Heldere juridische kaders nodig

Het rapport schetst veel herkenbare dilemma’s, waar vrijwel iedere universiteit mee worstelt. Universiteiten kunnen en willen veelbelovende sollicitanten of gewaardeerde collega’s niet afwijzen enkel op basis van hun afkomst. Universiteiten zien het als een taak van de overheid om kaders en informatie te bieden, zodat zij een genuanceerde afweging kunnen maken. Concreet vragen universiteiten om juridische kaders, zodat zij de goede afweging kunnen maken tussen het bewaken van kennisveiligheid en het voorkomen van stigmatisering of discriminatie. Ook vragen universiteiten om een eenduidige en actuele lijst met risicopartners om hun risicoassessment op te kunnen baseren. Het Loket Kennisveiligheid wordt door universiteiten al ervaren als goed instrument voor informatievoorziening. Met juridische kaders kan dit loket nog concreter en effectiever adviseren. 

Internationale afspraken noodzakelijk

Universiteiten benadrukken verder dat zij opereren op een internationaal speelveld; zonder Europese en internationale afspraken over kennisveiligheid loopt het Nederlandse kennisveld onterecht het risico om goede wetenschappers kwijt te raken aan buitenlandse instellingen met minder intensieve veiligheidseisen. Tot slot signaleren universiteiten dat verzoeken vanuit de overheid elkaar snel opvolgen en er steeds meer gevraagd wordt rondom kennisveiligheidsbeleid. Het is waarschijnlijk dat de extra investering van het kabinet van gemiddeld €67.000 per jaar per universiteit niet voldoende is om alle gewenste maatregelen uit te voeren.

Universiteiten zijn blij dat het ministerie van OCW de dialoog voortzet door gesprekken met de universiteitsbesturen. Onderling blijven universiteiten in gesprek in onder meer de UNL-werkgroep kennisveiligheid, om zo van elkaars aanpak te leren. Universiteiten maken gebruik van de resultaten van het onderzoek om hun eigen beleid aan te scherpen en denken graag mee over een eventuele opvolging van het onderzoek. 

In juli 2021 publiceerden de Nederlandse universiteiten al hun Kader Kennisveiligheid Universiteiten (zie downloads hieronder) met daarin maatregelen om ongewenste kennisoverdracht tegen te gaan.