Percentages Open Access publicaties 2016-2023

UNL heeft met het Ministerie van OCW afgesproken open access publicaties te monitoren. UNL heeft toegezegd de registratie uit te splitsen naar “goud”, “hybride” en “groen”. Samen met experts van de universiteiten heeft de UNL een definitieraamwerk (zie downloads onderaan pagina) ontwikkeld voor het monitoren van open access publicaties, dat elke universiteit hanteert.

Alle artikelen uitgegeven in het meetjaar met één of meerdere auteurs verbonden aan een Nederlandse universiteit zijn door de instellingen onderzocht. Hierbij is dus alleen gekeken naar artikelen die 1) gericht zijn op een wetenschappelijk publiek, 2) een ‘peer review’ hebben ondergaan en 3) gepubliceerd zijn in een wetenschappelijk tijdschrift. In onderstaande tabel staan de percentages per categorie.

Tabel 1: Percentages Open Access (OA) artikelpublicaties 2016-2023 Nederlandse universiteiten per Open Access categorie.

[1] Om te bepalen welke tijdschriften Open Access (OA) beschikbaar zijn, hebben we ons gebaseerd op de Directory of Open Access Journals (DOAJ). Dit is een online register van Open Access voor peer-reviewed tijdschriften.                
[2] Onder “Hybride en niet DOAJ OA” verstaan we open artikelen in betaalde tijdschriften en open artikelen in open tijdschriften die niet zijn opgenomen in de DOAJ;                
[3] “Alleen groen OA” betreft artikelen die alleen Open Access toegankelijk zijn doordat ze beschikbaar zijn via een ‘trusted repository’. In die ‘trusted repositories’ is dus niet gezocht naar artikelen uit DOAJ-tijdschriften en hybride artikelen.

Uit de jaarlijkse UNL-meting blijkt dat 92% van de peer-reviewed artikelen uit 2023 van Nederlandse universiteiten als Open Access gepubliceerd is.

Deze percentages moeten beschouwd worden als richtinggevend, niet alle onderliggende metingen zijn even valide en betrouwbaar. Verschillende andere cijfers worden elders gepubliceerd. Deze verschillen zijn o.a. het gevolg van andere definities, meetmoment en andere bronnen ter bepaling aantallen. Let op dat we hier, in tegenstelling tot andere metingen, artikelen meenemen waar Nederlandse wetenschappers corresponding auteur of co-auteur zijn.

De universiteiten van Nederland houden vast aan de 100% Open Access ambities. We gaan deze de komende jaren deze verbreden van peer reviewed artikelen naar alle wetenschappelijke output, gaan deze compliant maken met subsidie-eisen, zoals die van cOAlition S, investeren in de verdere professionalisering van de uitvoeringsorganisatie t.b.v. deals met alle uitgevers en gaan duurzaam investeren in voorwaardige alternatieven in het publicatielandschap.

De verdere stappen naar 100% Open Access op nationaal niveau is echter een serieuze uitdaging waartoe we een aantal haalbaarheidsstudies hebben uitgevoerd. Voor een duurzame Open Access beleid is een andere inzet van financiële middelen vereist waarbij een breed scala aan Open Access-instrumenten in een groter samenwerkingsverband nodig zijn. In die context heeft UNL besloten verder te investeren in de gouden en diamanten routes voor een inclusiever en diverser publicatielandschap, zie nieuwsbericht 31 juli 2023. Dit kan niet zonder een actieve bijdrage van OCW zowel rond ondersteunende wet- en regelgeving als door samen met kennispartijen te investeren in de benodigde opschaling.
 

Onderscheid tussen “goud”, “hybride” of “groen”
Om open access te zijn moet een artikel vrij en permanent toegankelijk zijn voor iedereen. Dit kan doordat het artikel gepubliceerd wordt in een Open Access tijdschrift: “goud”. Een tweede optie is het publiceren van een open artikel in een betaald abonnementstijdschrift: “hybride”. En de “groene” route is het artikel beschikbaar maken via een zogenaamde ‘trusted repository’ (een digitaal archiefdepot van bijvoorbeeld een universiteit). Om te bepalen welke tijdschriften Open Access beschikbaar zijn, hebben we ons gebaseerd op de Directory of Open Access Journals (DOAJ). Dit is een online register van Open Access, peer-reviewed tijdschriften. 
 
Kortom, Open Access artikelen hebben we onderverdeeld in drie categorieën:
“Goud”: Open artikelen in Open Access (DOAJ) tijdschriften;
“Hybride”: Open artikelen in betaalde tijdschriften en open artikelen in open tijdschriften die niet zijn opgenomen in de DOAJ;
“Groen”: Artikelen die alleen Open Access toegankelijk zijn doordat ze beschikbaar zijn via een ‘trusted repository’.
 
De eerste categorie bestaat uit alle artikelen die in de meetjaren gepubliceerd zijn in een DOAJ-tijdschrift. Van de overgebleven artikelen is onderzocht of ze wél vrij beschikbaar zijn op het platform van de uitgever hoewel ze niet gepubliceerd zijn in een Open Access tijdschrift. Dit zijn vooral hybride publicaties. Dan blijft een deel van de peer reviewed artikelen over. Van die overgebleven peer reviewed artikelen is onderzocht of ze te vinden zijn in een ‘trusted repository’. In ‘trusted repository’s’ is dus niet gezocht naar artikelen uit DOAJ-tijdschriften en hybride artikelen. Als de universiteiten dat wel zouden doen, zou het totale percentage immers (theoretisch) boven de 100% Open Access uit kunnen komen.